Zijn mensen gewoon slimme dieren?

In 2024 overleed Frans  van der Waal, een wereldberoemd gedragsbioloog. Hij deed veel onderzoek naar gedrag van hogere apen en door zijn onderzoek heeft hij de kloof tussen dier en mens, zoals deze traditioneel in ons denken bestaat, willen overbruggen. Het gedrag van de hogere dieren in het dierenrijk vertoont immers soms kenmerken die al erg doen denken aan menselijk gedrag, zoals ethisch besef, enig zelfbewustzijn, rouw en verdriet, verzoening, samenwerking, rechtvaardigheidsgevoel, vormen van cultuur en doelgericht denken. 

In deze uitzending van 27 juni 2025 bij Radio Maria Nederland bespreken we kort de overeenkomsten en verschillen tussen mens en dier vanuit biologisch, filosofisch en theologisch gezichtspunt. Vanuit de biologie bezien zijn wij mensen inderdaad gewoon dieren, maar met wel heel bijzondere eigenschappen. Filosofisch gezien leidt dat tot de vraag of we kunnen spreken van een ‘ontologisch’ verschil, zoals Johannes Paulus II dat noemde voor de Pauselijke Academie van Wetenschappen in 1996: is er sprake van een ‘wezenlijk verschil’ tussen dier en mens? Om dat eventuele wezenlijke verschil te duiden denken we aan begrippen als ‘personhood’: ons ‘iemand’ zijn en niet ‘iets’. Dat uit zich in ons besef van vrijheid en de daarmee onlosmakelijk verbonden verantwoordelijkheid die wij dragen voor ons gedrag. Wij hebben het vermogen om ‘de natuurwet’ te kennen, begrijpen en omarmen: die universele ethiek die onafhankelijk van het geloof dat wij belijden ons helpt om objectief onderscheid te kunnen maken  tussen ‘goed’ en ‘kwaad’. Een dier dat volgens zijn instinct leeft houden wij ook niet ‘persoonlijk’ verantwoordelijk voor zijn gedrag. Onze taal, ons vermogen om abstract te denken, wat wetenschap mogelijk maakt, ons gemeenschapsbesef dat kan leiden tot complexe sociaal-maatschappelijke en  politieke systemen, doen ons toch vermoeden dat er wel degelijk een ‘wezenlijk’ verschil is tussen dier en mens. En tenslotte is er een theologische benadering van dit vraagstuk mogelijk. Is niet alleen de mens in staat om God te kennen, zijn liefde te ervaren, zijn wil te onderscheiden, de zin te begrijpen van het brengen van offers voor onze naaste, de zin van lijden in te zien en te beseffen dat bij ons heengaan niet ons gehele wezen maar slechts ons lichaam overlijdt?

Er is dus ons inziens sprake van een wezenlijk verschil tussen mens en dier, maar het is niet zo dat wij ons menszijn los kunnen zien van ons dierlijk, biologisch bestaan. Dat zien we ook aan onze evolutionaire geschiedenis en ons ecologisch bestaan: we delen het leven met alles levende wezens in één ‘gemeenschappelijk huis’. Wij maken een wezenlijk onderscheid tussen mens en dier, zonder de twee totaal van elkaar te willen scheiden.

Paus Leo’s kijk op wetenschap en bio-ethiek. Wat zou hij er van vinden?

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?

Op 30 mei 2025 was Vincent Kemme live in de studio van Radio Maria Nederland, voor de tweewekelijks uitzending van Biofides, zijn programma over biologie en geloof. Onderwerp van gesprek was de aanbeveling van het Amerikaanse ministerie van volksgezondheid over de juiste behandeling van ’genderdysforie’, de twijfels die bij een kind of tiener kunnen bestaan omtrent hun biologisch geslacht. De Amerikaanse gezondheidsautoriteiten zijn, met enkele Europese landen zoals Zweden en Groot-Brittannië, tot de conclusie gekomen dat deze conditie psychologisch behandeld moet worden en niet medisch: door middels van hormoonbehandeling of chirurgisch ingrijpen in het lichaam van het kind. Dat is ons inzien good nieuw, dat in landen als Nederland en België nog door moet dringen. 

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?

Naar aanleiding van het bezoek van de relieken van Thomas van Aquino aan de Lage Landen (op het moment van de opname van deze uitzending in Utrecht, komend weekend in Antwerpen en op 9 april in Leuven) besteden we aandacht aan deze grote theoloog, filosoof en heilige, en aan zijn betekenis voor de wetenschap, waaronder de biologie.

Toegegeven: Thomas was geen (natuur)wetenschapper. Het was eerder zijn leermeester, Albertus de Grote, die een pionier was in de studie van natuurlijke historie en biologie tijdens de middeleeuwen. Hij schreef uitgebreide werken over dieren, planten en mineralen, waarin hij observaties en beschrijvingen verzamelde die de basis vormden voor latere wetenschappelijke studies. 

Thomas van Aquino’s betekenis voor de moderne natuurwetenschappen, waaronder de biologie, ligt in zijn synthese van de Aristotelische filosofie en de christelijke theologie. Deze synthese bood een raamwerk voor het begrijpen van de natuurlijke wereld dat het wetenschappelijke denken eeuwenlang heeft beïnvloed. Thomas’ ideeën over de natuur, de schepping en de relatie tussen rede en geloof hebben een theologisch en filosofisch kader geboden dat de ontwikkeling van de moderne wetenschap mogelijk heeft gemaakt.

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?

De Franse filosoof Henri Bergson wordt gezien als een van de grootste filosofen van 20ste eeuw. Binnen het kader van het evolutiedebat dat sinds Darwin in volle gang was, kwam hij met het idee van ‘scheppende evolutie’. Wat voegde dat toe aan het Darwiniaanse evolutiedenken en hoe verhoudt zich dat tot het scheppingsgeloof van de Kerk? 

In het programma Biofides gaan we in gesprek met oud biologiedocent Vincent Kemme. Hij neemt ons mee in een wereld waar biologie en geloof elkaar raken. Vincent studeerde ook theologie, filosofie en bio-ethiek. Binnen de schepping zijn wij mensen zowel een interessant wetenschappelijk studieobject als kinderen van God. Op het snijvlak van die twee hoedanigheden komen we voor allerlei lastige ethische dilemma’s te staan. Hoe kijken we daar als christen tegenaan?